Tajemniczy pomnik w lesie w Wałbrzychu. Kiedyś na Dolnym Śląsku były ich setki, dziś o nich zapomniano - zdjęcia

Przejeżdżający drogą krajową nr 35 przez wałbrzyskie Podgórze podczas zimy lub przedwiośnia z zaskoczeniem odkrywają, że na zalesionym wzgórzu majaczy tajemniczy kształt. Wysoka, regularna bryła kryje się między drzewami, nie jest widoczna od wiosny do jesieni, gdy okoliczne buki okrywają liście. W słoneczny dzień przedwiośnia można do monumentu podejść nie tracąc go z oczu. Stoi kilkaset metrów od drogi krajowej, o krok od ul. Przeskok, na wzgórzu o wysokości ok. 482 m n.p.m.. Wystarczy wspiąć się na pagórek. Od ulicy Przeskok do monumentu musiał niegdyś biec oznaczony trakt, do dziś pozostało kilkanaście kamiennych walcowanych i zaokrąglonych na szczycie słupów, które mogły stanowić barierki. Po drodze w górę spotykamy granitowe elementy i kawałki piaskowca. W końcu, docieramy do kamiennej platformy w kształcie prostokąta otaczającej kamienny, zwężający się ku górze, zniszczony obelisk. Z platformy przy bezlistnych drzewach widać panoramę części Podgórza.

Lokalizacja monumentu z Podgórza w aplikacji turystycznej

Sam pomnik liczyć może około 6 metrów wysokości, postawiony na planie prostokąta ma w przybliżeniu dwukrotnie większą długość od szerokości. Żelbetonowa konstrukcja obłożona jest porowatymi prostokątnymi płytami piaskowca. Niegdyś, trzeci, najwęższy, górny szczebel pomnika był wyższy i zwieńczał go kamienny równoramienny pruski krzyż. Za pomnikiem, na skarpie pozostały kamienne fragmenty niższej budowli, tu rozpoczynał się Gaj Bohaterów, czyli tablice z nazwiskami poległych w I wojnie światowej. Zgodnie z rycinami z lat 20. XX wieku, wzgórze poniżej pomnika było pozbawione drzew, przez to monument widoczny był przez cały rok. Piaskowiec pomnika był jaśniejszy i przez to bardziej odróżniał się od otoczenia.

Wokół pomnika stworzony był też szeroki kilkudziesięciometrowy utwardzony i okolony kamiennymi krawężnikami szlak, dłuższy niż zachowana platforma. Były tu barierki, można było stąd podziwiać widoki. Dziś, z końca tego szlaku widoczne jest osiedle Szczęść Boże. Przy pomnikach upamiętniających poległych w I wojnie światowej sadzono długowieczne drzewa liściaste m.in. dęby. Wzgórze przy pomniku obrastają m.in. buki, wiele z nich to prawdziwe okazy o potężnych pniach, jeden powyżej zasługuje na miano pomnika przyrody.

Trasa spaceru z Rynku w Wałbrzychu do zapomnianego monumentu to około 3 km

Ten i setki innych podobnych monumentów upamiętniało na Dolnym Śląsku tych, którzy zginęli w I wojnie światowej. Każde miasto, a nawet dzielnica opłakiwało swoich poległych. Ich nazwiska wypisywano na tablicach pamiątkowych. Pomnik Ofiar I Wojny Światowej na Podgórzu (Dittersbach) odsłonięto w pierwszą rocznicę zakończenia Wielkiej Wojny.
Podobne monumenty stały wszędzie, pasjonaci historii regionu z portalu https://polska-org.pl/ naliczyli ich (łącznie z pomnikami wojen XIX-wiecznych) około tysiąca. Kilka stało w dzielnicach Wałbrzycha, m.in.

• naprzeciwko "Ekonomika" przy dzisiejszej ul. 1 Maja na Sobięcinie,
• na Placu Bohaterów Pracy - do dziś pozostał postument,
• na Piaskowej Górze w okolicy ul. Piętnastolecia (nieopodal ul. Wyszyńskiego),
• na Szczawnienku - nieopodal dzisiejszej ul. Lelewela,
• swoistym pomnikiem był też istniejący, będący w ruinie Schlesier Ehrenmal, znany dziś jako Mauzoleum. Poza ofiarami wypadków w kopalniach upamiętniało ono też 170 tys. Ślązaków, którzy zginęli podczas I wojny światowej.

Większość z nich ustawiono przy głównych alejach dzielnic. Ten na Podgórzu był wyjątkiem.

Po drugiej wojnie światowej pruski krzyż z pomnika na Podgórzu zdemontowano, konstrukcja nosi ślady prób demontażu. Po Gaju Bohaterów, tablicach i zagospodarowaniu terenu wokół monumentu śladów jest niewiele. Tymczasem, Dolny Śląsk poniósł w I wojnie światowej wielkie straty. Ludność w tamtym okresie cierpiała głód, pogorszyły się warunki mieszkaniowe, w okresie wojny rodziło się mniej dzieci niż przed nią. Liczba mieszkańców Wałbrzycha zmniejszyła się z ponad 21 tys. w 2014 do 19,5 tys. w 1918. Na front z Wałbrzycha wysłano kilka tysięcy młodych mężczyzn, oficjalne dane mówiły o śmierci 583 osób.

Wałbrzych i region na starych widokówkach

Nieopodal Podgórza na zboczu Brzezinki istniał kiedyś tunel kolejowy:

Filmy z naszego regionu jak wehikuł czasu...

Zakamarki wałbrzyskiego Śródmieścia i nie tylko...

oprac. na podstawie: Wałbrzych. Zarys monografii miasta na tle regionu, red. Stanisław Michalkiewicz.